HONDERD JAAR BAUHAUS
Er zijn maar weinig artistieke bewegingen die hun stempel zo nadrukkelijk hebben achtergelaten als Bauhaus. Het woord op zich heeft zich ontwikkeld tot zelfstandig naamwoord, bijwoord, en bovenal een gevestigde naam. Bauhaus roept onmiddellijk beelden op van torenflats en lettertypes, van gedurfde architecturale esthetiek en sobere woninginrichting, en een verrassend breed scala aan ontwerpkenmerken die de onmiskenbare Bauhaus-signatuur dragen. De artiesten die Bauhaus bestudeerden (onder wie, als voornaamste, de grondlegger van de moderne kunst, Wassily Kandinsky), gebruikten het als basis om een nieuw tijdperk in de schilderkunst in te luiden en geheel nieuwe visuele talen te creëren om het culturele landschap opnieuw vorm te geven tot de gedaante die ons bekend is. Gevierde Bauhaus-architecten, zoals Ludwig Mies van der Rohe, verspreidden hun invloed naar alle uithoeken van de wereld: Chandigarh in India, Chicago, Tel Aviv, en verder. Overal om ons heen vinden we sporen van de Bauhaus-stijl: van kant-en-klaar-meubels tot de minimalistische esthetiek van smartphones. Deze beweging, deze school die naast het ontwerp ook het denkbeeld vernieuwde, werd het lettertype waar de toekomst in stond geschreven.
Bauhaus werd opgericht in de Duitse Weimarrepubliek (1919-1933). De beweging poogde de barrières tussen artistiek talent en vakmanschap te doorbreken en stelde zich het utopische doel om een nieuwe, industriebrede esthetiek te scheppen. Experimenteren en samenwerking waren de drijvende krachten, terwijl de aanhoudende resultaten en een breed scala aan meningen en reacties de stroming nog verder voortstuwden. Bauhaus was beeldbepalend voor de rest van de 20e eeuw en is dat vandaag, na 100 jaar, nog altijd. Tijdens deze eeuw werd de beweging in gelijke mate gehoond en gevierd, verkeerd begrepen, afgeschreven en uiteindelijk hartstochtelijk omarmd door het grote publiek. Voor- en tegenstanders kunnen niet om de invloed en innovatie heen die de beweging in de afgelopen eeuw teweeg heeft gebracht. Achter de elegante en simplistische lijnen van Bauhaus, en onder de strakke witte buitenkant, ligt de essentie van tijdloze stijl verborgen, die onze manier van leven heeft vormgegeven.
Ondanks al zijn bravoure en de drang om een geheel nieuwe wereldorde te scheppen, kan ook voor Bauhaus een duidelijk definieerbare ontstaansgeschiedenis achterhaald worden. Walter Gropius, de Pruisische architect achter de oprichting van Bauhaus, stond erop dat de Bauhaus-beweging gebaseerd moest zijn op de gelijkwaardigheid van technische kennis en artistiek talent. Deze aanpak zien we echter al eerder in de Jugendstil en enkele decennia daarvoor zelfs al in de Engelse Arts and Crafts. Jugendstil, met zijn jeugdige aanpak en het belang dat deze beweging stelde in het gebruik van hoge kunst voor praktische doeleinden, belichaamde verscheidene belangrijke aspecten die zouden uitgroeien tot basisprincipes van Bauhaus. De Jugendstil-artiesten stonden er onder andere om bekend dat zij hun talenten om samen te werken inzetten om van alles te produceren, van architecturale ontwerpen tot decors, van reclamecampagnes tot traditionele schilderijen op canvas.
Een andere beweging die als bouwsteen van Bauhaus beschouwd wordt is de Wiener Werkstätte. Medeoprichter Josef Hoffmann was een Oostenrijks keramiekkunstenaar die vooral bekend was van zijn iconische monochromatische woondecoratie en excentrieke stoelen. Hij toonde aan dat de grenzen tussen serieuze kunst, consumptiegoederen en industrieel ontwerp aan het vervagen waren. Als we dieper graven naar de wortels van Bauhaus, kunnen we stellen dat zijn talent en visie een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de vorming van zowel de aanpak als de esthetiek van Bauhaus, in gelijke mate.
De totstandkoming van het Bauhaus als fysieke ruimte — en niet slechts een benadering, concept of esthetiek — was het resultaat van samenwerking en een gemeenschapsproject dat werd geleid door Gropius en ondersteund door de staat. De stad Dessau stelde grond ter beschikking om de school op te bouwen – het vooruitzicht van een nieuwe richting, een ontwerpidioom ontstaan op de thuisgrond en een nieuw centrum van artistieke en technische excellentie, dat konden de lokale bestuurders niet weerstaan.
De oorspronkelijke intenties van de school waren om de grenzen tussen alle artistieke disciplines volledig op te heffen en om de gedachtegang die de hoge kunst van het ‘handwerk’ onderscheidt, volledig te verbannen. In zijn oprichtingsmanifest sprak Gropius over “een nieuw gebouw van de toekomst, dat alle disciplines zal verenigen en naar de hemel zal oprijzen, opgericht door de handen van miljoenen werklui, als een gekristalliseerd symbool van een nieuw geloof”. Zijn concept was dat van een ongeëvenaarde wisselwerking. Een duidelijk voorbeeld van deze visie is de Hongaarse kunstenaar en fotograaf Moholy-Nagy. Hij was een van de meest gewaardeerde leden van de Bauhaus-beweging en wist in zijn werk technisch vernuft, ongehinderd en vrijgevochten camerawerk, traditioneel beeldhouwwerk en conceptuele kunst naadloos met elkaar te verbinden op volkomen nieuwe manieren.
De bekendste voorbeelden van het succes van de visie van Gropius zijn wellicht te vinden in het modernistische architecturale idioom dat uit de Bauhaus-beweging is ontsproten. Evenwel is de artistieke nalatenschap van de school, ondanks zijn korte bestaan, overal om ons heen zichtbaar aanwezig. Het gedurfde gebruik van lijnen en kleuren, die onmiskenbare Bauhaus-benadering van artiesten en prentkunstenaars zoals Oskar Schlemmer, is te zien in supermarkten, op boekomslagen en verpakkingen, in auto-ontwerpen, luxemerken, verkeersborden, keukengerei… de lijst van plekken waar het samenwerkingsbeginsel en de esthetische basisprincipes van Bauhaus nog te vinden zijn, is werkelijk eindeloos.”
Bauhaus werd altijd gedreven door het geloof dat artistieke vaardigheid alleen kan opbloeien met technische uitmuntendheid aan de basis. Het bewijs van dit geloof vinden we tegenwoordig overal om ons heen, ook al werd de ontwikkeling van de school in de kiem gesmoord als gevolg van de opkomst van het nationaalsocialisme in de jaren 30 in Duitsland. De Tweede Wereldoorlog heeft de Bauhaus-ideologie wellicht een andere richting op gestuurd, maar toch heeft deze zijn waarde niet verloren, noch zijn aantrekkingskracht, invloed en vermogen om de meningen flink te verdelen. Naarmate de 20e eeuw vorderde, werd de inspiratie van Bauhaus steeds meer zichtbaar in de kunst en architectuur en deze trend verloor met de overgang naar de 21e eeuw blijkbaar niet aan momentum.
Een van de belangrijkste factoren van de tijdloze aantrekkingskracht van Bauhaus is wellicht het feit dat de stroming uitgroeide tot een wereldwijd fenomeen, in plaats van zich te beperken tot een Europees gerichte benadering van kunst en ontwerp. Het is bijna ironisch dat de pogingen die in de jaren 30 in Duitsland werden ondernomen om de creatieve visies van Bauhaus te onderdrukken er mogelijk juist toe hebben geleid dat de beweging is uitgegroeid tot de wereldwijde ‘tour de force’ zoals we die vandaag kennen. In de tweede helft van de jaren 30 emigreerde inderdaad een grote meerderheid van de oorspronkelijke Bauhaus-vertegenwoordigers naar de Verenigde Staten, omdat ze gedesillusioneerd waren geraakt over de op het verleden gerichte artistieke cultuur die Duitsland in die tijd in zijn greep had. Al snel werd hun genialiteit erkend door de artistieke gemeenschappen van New York en in 1938 lanceerde MoMA een expositie volledig gewijd aan Bauhaus. Dat zette de beweging definitief op de kaart als modernistische, mondiale stroming voor kunst, architectuur en ontwerp.
Hoe kunnen we honderd jaar na de oprichting van wellicht de meest invloedrijke artistieke beweging van de 20e eeuw terugblikken op Bauhaus vanuit een holistisch perspectief, met het voordeel van wijsheid achteraf? Het valt niet te ontkennen dat de school en de werken die eruit voortkwamen de conservatieve gemeenschap in die tijd op zijn grondvesten deed schudden.
Aan het eind van een eeuw Bauhaus kunnen we echter concluderen dat de beweging en de school zeker niet, zoals vaak werd beweerd, een bedreiging vormden voor de elegantie van hun voorgangers. Evenmin kan het beschouwd worden als de manifestatie van een visie op modernisme van een kleine groep. Bauhaus was, is en blijft gerelateerd aan een enorme verscheidenheid aan creatieve energie, ware moed in overtuiging en een beweging die net zo veel waarde hechtte aan technische, aan te leren vaardigheden als aan ruw artistiek talent. Op deze en vele andere manieren heeft het ieder aspect van commerciële productie en het culturele leven beïnvloed en zijn stempel achter gelaten op de artistieke bewegingen die volgden en uiteenlopende industrieën, in bijna ieder land op aarde. Van de smartphones in onze zakken tot de kunst op onze muren en de huizen en steden waar we in wonen: wij leven allemaal in een wereld geïnspireerd door Bauhaus.
In de dialoog tussen vorm en functie geldt het principe ‘less is more’. De geometrische vormen en het sobere kleurenpalet van de ontwerpen van de potten en verpakkingen van La Prairie zijn geïnspireerd door de eeuwige codes van Bauhaus – strakke, minimalistische lijnen, abstracte vormen en pure, treffende tinten, die elkaar perfect aanvullen. Het ontwerp van de iconische Skin Caviar Luxe Cream is de perfecte belichaming van deze filosofie. Sommige verpakkingen zijn voorzien van technologische activatiesystemen die, indien de geavanceerde formule dit vereist, de ervaring verder verbeteren. Voor andere, meer ingetogen ontwerpen, zit de elegantie in eenvoud.
