LANDSCHAPPEN STRUCTUREREN
De architectuur van Zwitserland is vanuit historisch oogpunt een mengelmoes van ontwerpidiomen ontleend aan de barok, het classicisme enzovoort. Dit suggereert dat het land er moeite mee heeft gehad om zijn eigen stem via zijn gebouwen te laten weerklinken. Aan het einde van de 19e eeuw vond er een radicale koerswijziging plaats, geïnitieerd door gedurfde architectuurbewegingen ontsproten uit de eigen grond, zoals de Heimatstil, die de kiem legden voor een uitgesproken Zwitserse vorm van modernisme.
De iconische Le Corbusier stelde deze moderne Zwitserse architectuur voor aan de wereld. Zijn fantasieën van beton en glas vormden een krachtige tegenstelling met de uitgestrekte meren, kronkelende rivieren en torenhoge Alpen waar Zwitserland tot dan toe altijd om bekend had gestaan. Zijn protegés die hem opvolgden, overbrugden de kloof tussen de vaak robuuste en harde lijnen van de internationaal gerichte modernisten, die de confrontatie opzochten met de arbitraire stroming van natuurlijke vormen, en de ecologisch bewuste en trotse Zwitserse architecten van de 21e eeuw.
Dergelijke contrasten vormden de drijvende kracht achter een visie die is uitgegroeid tot een van de meest vooruitstrevende architecturale identiteiten in de wereld. Vandaag de dag staan modern en klassiek zij aan zij en is praktisch nut fantasievoller dan ooit. De Zwitserse architecten van de 21e eeuw zetten hun bouwwerken weer met beide benen op de thuisgrond. Ze verenigen de wildernis met de nieuwe hoogtepunten van stijl en schikken zich goedgezind naar de uitdagingen die het overweldigende en onherbergzame landschap hen stelt. Zodoende hebben zij de weg vrijgemaakt om het land vanuit andere perspectieven te bekijken.
Foto van ©Enrico Cano
Als de Zwitserse architectuur van het midden van de 20e eeuw getypeerd kan worden als een groep architecten die zichzelf zagen als auteurs die de volgende strofen van Le Corbusiers betonpoëzie mochten aanvullen, dan was Mario Botta de iconoclast die de pagina’s eruit scheurde en aan zijn eigen dichtbundel begon. Botta ziet het Zwitserse landschap als een obstakel dat overwonnen moet worden en een canvas om fantasieën op te projecteren die sterke contrasten en glorieuze harmonie met elkaar verenigen. La Prairie nodigde hem uit om in hun paviljoen te exposeren tijdens Art Basel 2018 in Miami Beach. Tijdens zijn veelgeprezen carrière heeft hij zijn visie en meesterlijke talent tentoon gesteld door onbewoonbare en onbegaanbare locaties toegankelijk te maken. Zo brengt hij een ode aan de kracht van de mens, het ontwerp en de mooiste uitzichten die Zwitserland te bieden heeft.
Zijn recent voltooide project, het restaurant Fiore di Pietra, lijkt uit de bergpas op te bloeien. Met zijn stompe hoeken en scherpe lijnen is het overduidelijk een product van de 21e-eeuwse Zwitserse architectuur, door mensenhanden gebouwd op een risicovolle locatie. Door voor een van de meest basale vormen uit de natuur te kiezen, blijft die ludieke indruk van contrast en cohesie op adembenemende wijze intact. Botta’s gebouwen zijn onmiskenbaar modernistisch, maar tegelijkertijd valt het niet te ontkennen dat zij de gepolijste, gladde en naadloze lijnen van zijn tijdgenoten ontwijken. Zijn werken krijgen een elementaire kwaliteit door de voorkeur aan metselwerk te geven in plaats van glas en staal. Hoe sterk levendige creaties als Fiore di Pietra ook lijken te contrasteren met de witte sneeuw of het koele ijs, er is altijd een weerspiegeling van de berg, de rivier en de steengroeve in Botta’s creaties terug te vinden. En zo leeft ook het gevoel van leven in Zwitserland onvermijdelijk voort in zijn creaties.
Dankzij de stevige fundering die de hiervoor genoemde grootheden van de Zwitserse modernistische en postmodernistische architectuur hebben gelegd, is er geen gebrek aan vruchtbare grond van waaruit een nieuwe generatie ontwerpers en visionairen kan ontkiemen. Door voort te borduren op de ideeën van Botta en zijn voorgangers bereiken zij nieuwe hoogten van creativiteit en weten zij de grenzen van de architectuur steeds verder te verleggen. De nieuwste lichting architecten en ontwerpbureaus van Zwitserland verstevigt de architectuur als onderdeel van de nationale identiteit in een tijdperk van ongeëvenaarde innovatie.
De nieuwste generatie Zwitserse architecten is meer vastberaden dan ooit tevoren om nieuwe technologieën tentoon te stellen en te demonstreren hoe deze hen in staat stellen om zij aan zij met de natuur en het landschap van hun thuisland te werken. Het gevoel van plaats en ruimte dat zo essentieel is voor het werk van Botta, heeft tegenwoordig zijn logische conclusies bereikt, zoals we kunnen zien in constructies als Lake Rotsee Refuge van AFGH Architekten. Dit unieke en oogstrelende ontwerp bewijst dat het praktische niet per se fantasieloos hoeft te zijn. Sterker nog, de hoekige, kubistische vorm weet de essentie van het bos en het meer en de rust van de omgeving in zich op te nemen. Het gebouw beschikt zo over de praktische kwaliteiten van een toevluchtsoord en benadrukt het meesterwerk van zijn ontwerp en verwezenlijking tegen de elementen.
De hereniging van kunst en vakwerk was een welkome afwisseling, en wellicht zelfs een soort tegengif, van de alomtegenwoordige en rijkelijk versierde ontwerpen van die tijd.
Foto van © Valentin Jeck
Foto van ©Tonatiuh Ambrosetti, 2009.
In een land waar de pracht van het platteland altijd op een steenworp afstand ligt, zelfs vanuit het drukste stadscentrum, is het belang van het behoud van de natuurlijke wereld altijd prominent aanwezig in de gedachten van Zwitserse ontwerpers, zoals het eigenlijk overal zou moeten zijn. Moderne Zwitserse architecten gaan steeds bewuster om met de ecologische component in hun werk en dit heeft geresulteerd in enkele van de meest indrukkende gebouwen in recente jaren.
Neem bijvoorbeeld de duurzame berghut van Studio Monte Rosa. Dit ontwerp speelt met het idee om natuurlijke materialen in een postmoderne benadering toe te passen. Het drijft het concept van opgaan in en leven in harmonie met het landschap tot nieuwe extremen, met een knipoog. Het ecologische concept van ‘geen spoortje achterlaten’ is wellicht niet helemaal mogelijk in de architectuur en bouw, maar deze berghut, die zijn adembenemende omgeving reflecteert en aanvult zodat het oog er naadloos overheen glijdt, is zo spoorloos als een gebouw maar kan zijn. Met zijn innovatieve gebruik van natuurlijke materialen en progressieve oplossingen voor hernieuwbare energie bewijst deze duurzame uitvoering dat een berghut de potentie in zich heeft van een baanbrekend bouwwerk, dat er bovendien in slaagt om zijn omgeving nog mooier en toegankelijker te maken en bij te dragen aan het behoud ervan.
Waar de architectuur in het verleden bijna exclusief de grootsheid van de stedelijke omgeving bekrachtigde, is de natuurlijke habitat van de 21e-eeuwse Zwitserse architectuur geenszins op de stad gericht. Van ludieke en toch functionele berghutten tot hypermoderne spacomplexen en ontspanningsfaciliteiten op het platteland; de synergie tussen de natuurlijke wereld en de architecturale verbeeldingskracht is nog nooit zo levendig geweest en heeft nooit eerder de nationale identiteit zo sterk gekenmerkt. De stem van de Zwitserse architectuur galmt luider dan ooit over de majestueuze bergen, meren, bossen en rivieren van zijn vaderland.