Η τέχνη της συντήρησης
Όσον αφορά την πολιτιστική κληρονομιά, τα σπουδαία έργα τέχνης διαθέτουν από μόνα τους αξεπέραστη αξία. Άλλωστε η τέχνη μάς επιτρέπει να δούμε την αρχιτεκτονική μας, τις στιγμές έμπνευσης μεταφρασμένες σε διάφορες δημιουργικές μορφές και την κατεύθυνση του πολιτισμού μας. Η συντήρηση της τέχνης είναι, συνεπώς, εξαιρετικής σημασίας.
Χωρίς τους συντηρητές έργων τέχνης μπορεί να μην καταφέρναμε να δούμε τις αληθινές προθέσεις των καλλιτεχνών με όλη την επίδρασή τους. Στην ουσία, η συντήρηση της τέχνης εξασφαλίζει τη μακροβιότητα των έργων τέχνης και, παράλληλα, τη συνέχιση του ίδιου του πολιτισμού.
Οι προηγούμενες δεκαετίες έφεραν μια βαθιά και ουσιαστική εξέλιξη στην προστασία των έργων τέχνης, κάτι που οδήγησε στην άνοδο του σύγχρονου επαγγέλματος του συντηρητή έργων τέχνης. Τα επιστημονικά επιτεύγματα μας επέτρεψαν να κατανοήσουμε καλύτερα πώς παράγοντες όπως οι κλιματικές συνθήκες, ο φωτισμός, η μεταφορά και ο χειρισμός μπορούν να αλλοιώσουν ένα έργο τέχνης, απομακρύνοντας την εμφάνιση και την επίδρασή του από την αρχική πρόθεση του καλλιτέχνη. Κατά τον ίδιο τρόπο, η πρόοδος σε αυτές τις γνώσεις μάς επέτρεψε να κατανοήσουμε βαθύτερα πώς η φθορά από τέτοια αίτια μπορεί να αποφευχθεί και να διορθωθεί, και τα έργα τέχνης να διατηρηθούν για τις επόμενες γενιές.
Η πρακτική και η επιστήμη της συντήρησης έργων τέχνης αποτελεί το τελευταίο όριο για τη διατήρηση των έργων τέχνης για τις επόμενες γενιές, ενώ περιλαμβάνει την τεχνογνωσία διαφόρων ειδικών, που συνεργάζονται μεταξύ τους. Είναι, ουσιαστικά, μια διεπιστημονική προσέγγιση, που βασίζεται τόσο στην ιστορία της τέχνης όσο και στην επιστημονική ανάλυση και τις επιστήμες των υλικών, έχοντας ως απώτερο στόχο να σταθεροποιήσει, να καταγράψει και να συντηρήσει το έργο τέχνης για το πολιτιστικό μέλλον.
Παρά τη συχνή αδυναμία του κοινού να τις διαχωρίσει, η επιστήμη της συντήρησης έργων τέχνης διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από την τέχνη της αποκατάστασης έργων. Στο παρελθόν, η θεωρία της αποκατάστασης επικεντρωνόταν συχνά στο να κάνει τα έργα τέχνης να φαίνονται τέλεια και άθικτα. Η αρχική κατάσταση των έργων τέχνης εικαζόταν, δίχως πληροφορίες ή έρευνα που να υποστήριζε τις αποφάσεις και τα μέτρα αποκατάστασης. Αντίθετα, η συντήρηση έργων τέχνης περιλαμβάνει μια πιο ολιστική προσέγγιση και βασίζεται στην ιστορία της τέχνης και την επιστημονική έρευνα. Στόχος της δεν είναι να επιβάλει κάποια παρέμβαση στο έργο τέχνης, αλλά να καταγράψει, να αναλύσει και να προβλέψει την επίδραση του χρόνου, καθώς και να λάβει τα απαραίτητα μέτρα.
Φωτογραφία ©Fondation Beyeler.
Το Fondation Beyeler, που βρίσκεται στο Ρίεν της Βασιλείας και έχει αναλάβει την επίβλεψη μιας από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές συλλογές της Ελβετίας, διαθέτει ένα από τα πιο διάσημα τμήματα συντήρησης έργων τέχνης. Ο αρχισυντηρητής Markus Gross ηγείται του τμήματος Συντήρησης του Fondation Beyeler, συνδυάζοντας κλασικές προσεγγίσεις με πραγματικά καινοτόμες ιδέες, που διευκολύνουν τη συντήρηση έργων τέχνης, όπως το Le bassin aux nymphéas (ca. 1917-1920) του Claude Monet και έργα των Warhol, Picasso, Max Ernst, Jenny Holzer, Marlene Dumas και πολλών άλλων.
Ο Markus Gross είναι ξεκάθαρος ως προς τη σημασία της συντήρησης έργων τέχνης και τον ευρύτερο ρόλο της στον πολιτισμό, έχοντας δηλώσει: «Η τέχνη είναι ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας μας. Σε ένα ιδιωτικό μουσείο, η έκθεση και η συντήρηση έργων τέχνης είναι βασική για όσα κάνουμε. Εκεί γίνεται εμφανής η σημασία της συντήρησης έργων τέχνης.»
Ο ρόλος του συντηρητή έργων τέχνης είναι γεμάτος δυσκολίες και εμπόδια που καλείται να ξεπεράσει. Κάθε έργο τέχνης του Fondation Beyeler απαιτεί τη δική του συντήρηση και, έτσι, δημιουργεί τα δικά του ξεχωριστά προβλήματα ανάλογα με τον τρόπο αποθήκευσης, έκθεσης, μεταχείρισης και δημιουργίας του, απαιτώντας ευελιξία στην προσέγγιση, αντάξια του έργου τέχνης και του καλλιτέχνη. Όπως εξηγεί ο Gross: «Η μοναδική και μεγαλύτερη πρόκληση είναι να έχουμε πάντα στο μυαλό μας την πρόθεση του καλλιτέχνη και να τη διατηρούμε για το σημερινό αλλά και το μελλοντικό κοινό. Αυτό απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση, που περιλαμβάνει τη συντήρηση, τη διατήρηση, την καταγραφή και τον διαρκή έλεγχο.». Στο πρόσφατο παρελθόν, το Fondation Beyeler έχει συντηρήσει έργα τέχνης διαφορετικών υλικών από καλλιτέχνες όπως οι Henri Rousseau, Pablo Picasso, Henri Matisse, Andy Warhol και Philippe Parreno με ένα ευρύ φάσμα επιτυχημένων τεχνικών και προσεγγίσεων.
Αν και αρκετές μέθοδοι συντήρησης έργων τέχνης έχουν παραμείνει αναλλοίωτες με το πέρασμα του χρόνου, μια σειρά από τεχνολογικές καινοτομίες, από τις λεπτομερείς αναλύσεις και την ψηφιακή επεξεργασία εικόνων έως την προηγμένη μικροσκοπία, έχουν φέρει σημαντική πρόοδο στο επάγγελμα. «Η τεχνολογία και οι τεχνικές έχουν εξελιχθεί», συνεχίζει ο Markus, «και εμείς στο Fondation Beyeler έχουμε μοναδικές ευκαιρίες να εξετάσουμε σε βάθος και με λεπτομέρεια τα έργα τέχνης, διαπιστώνοντας μεμονωμένα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε για μια επιτυχημένη συντήρηση».
Χάρη σε αυτή την εφευρετικότητα και την προσέγγιση ότι κάθε έργο τέχνης είναι μοναδικό ανάλογα με το καλλιτεχνικό όραμα που οδήγησε στη δημιουργία του, το τμήμα Συντήρησης του Fondation Beyeler έχει κερδίσει διεθνή αναγνώριση για τα υψηλότατα πρότυπά του. Τελειοποιώντας τις δεξιότητες και τις τεχνικές που θα συντηρήσουν τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς για τις επόμενες γενιές, ο Markus Gross και η ομάδα του δεν συντηρούν απλώς τα έργα τέχνης, αλλά καθυστερούν και το πέρασμα του χρόνου.