ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ BAUHAUS
Λίγα καλλιτεχνικά κινήματα είχαν τόση επίδραση όσο το Bauhaus. Πράγματι, η ίδια η λέξη έχει γίνει ουσιαστικό, επίθετο και έχει μπει στην καθημερινότητα. Η αναφορά και μόνο της λέξης Bauhaus φέρνει αμέσως στο μυαλό εικόνες από ουρανοξύστες, τολμηρή αρχιτεκτονική αισθητική, λιτά έπιπλα και μια εντυπωσιακά ευρεία γκάμα από σχεδιαστικά στοιχεία που διατηρούν τον εμφανή χαρακτήρα Bauhaus. Οι καλλιτέχνες που σπούδασαν το Bauhaus, ιδίως ο ιδρυτής της σύγχρονης τέχνης, Wassily Kandinsky, επαναπροσδιόρισαν τη ζωγραφική για μια νέα εποχή και δημιούργησαν εντελώς νέες οπτικές γλώσσες με τις οποίες αναδιαμόρφωσαν τον πολιτισμό όπως τον ξέρουμε. Διάσημοι Bauhaus αρχιτέκτονες, όπως ο Ludwig Mies van der Rohe, μετέφεραν την επιρροή τους μακριά, όπως στο Τσαντιγκάρ της Ινδίας, το Σικάγο, το Τελ Αβίβ κι ακόμα πιο πέρα. Στοιχεία του στιλ Bauhaus μπορούν να εντοπιστούν παντού, από συναρμολογούμενα έπιπλα μέχρι τη μίνιμαλ αισθητική των σημερινών smartphones. Αυτό το κίνημα, αυτή η σχολή σκέψης, όσο και σχεδίασης, έγινε η γραμματοσειρά με την οποία γράφτηκε το μέλλον.
Το Bauhaus γεννήθηκε στη γερμανική Δημοκρατία της Βαϊμάρης (1919 - 1933) και χρησιμοποιήθηκε για να διαλύσει τα εμπόδια ανάμεσα στην τέχνη και τη δεξιοτεχνία, με τον ουτοπικό στόχο να χαράξει μια νέα βιομηχανική αισθητική. Με βάση τον πειραματισμό και τη συνεργασία και ενισχυμένο από τα διαχρονικά αποτελέσματα και μια ευρεία γκάμα από γνώμες και αντιδράσεις, καθόρισε το μοτίβο για τον υπόλοιπο 20ο αιώνα και το σήμερα. Τώρα, κλείνοντας έναν αιώνα ζωής, και μετά από δεκαετίες περιφρόνησης, αλλά και τιμής, όπου παρεξηγήθηκε, αποκλείστηκε και τελικά υιοθετήθηκε ολοκληρωτικά από το κυρίαρχο ρεύμα, οι θαυμαστές κι οι κριτικοί του μπορούν να κοιτάξουν πίσω σε έναν αιώνα επίδρασης και καινοτομίας. Πίσω από τις κομψές και απλοϊκές γραμμές του Bauhaus και κάτω από το λιτό λευκό εξωτερικό του, μπορούμε να αποκαλύψουμε μια αληθινή αίσθηση διαχρονικότητας που έχει επιδράσει στον τρόπο ζωής μας.
Παρά την τόλμη και την επιμονή σε μια εντελώς καινούρια τάξη, μπορεί να εντοπιστεί μια σαφής καταγωγή και κληρονομιά που οδήγησε στο Bauhaus. Ο Walter Gropius, Πρώσος αρχιτέκτονας πίσω από τη δημιουργία του Bauhaus, επέμενε ώστε η προσέγγιση του Bauhaus να βασίζεται εξίσου στις τεχνικές γνώσεις και την καλλιτεχνική ικανότητα, μια προσέγγιση που είχαμε δει προηγουμένως στο κίνημα Jugendstil (Αρτ Νουβώ) και το αγγλικό κίνημα Τέχνες και Χειροτεχνίες μερικές δεκαετίες πιο πριν. Το Jugendstil, με τη νεανική του προσέγγιση και την αξία που έδινε στην υψηλή τέχνη όταν χρησιμοποιείται για πρακτικούς σκοπούς, ενσάρκωσε αρκετά σημαντικά στοιχεία που θα γίνονταν βασικές αρχές του Bauhaus. Οι καλλιτέχνες Jugendstil είναι γνωστοί, μεταξύ άλλων, για τη συνεργατική χρήση του ταλέντου τους ώστε να παράξουν οτιδήποτε, από αρχιτεκτονική σχεδίαση μέχρι σκηνικά κι από διαφημίσεις μέχρι πιο παραδοσιακούς καμβάδες.
Ένα ακόμα βασικό κίνημα που έβαλε τα θεμέλια πάνω στα οποία το Bauhaus χτίστηκε ήταν το Wiener Werkstätte. Ο συνιδρυτής του Josef Hoffmann, ο Αυστριακός κεραμοποιός γνωστός για τα εμβληματικά μονόχρωμα οικιακά του είδη και τις καρέκλες με τα εκκεντρικά σχέδια, έδειξε πως οι γραμμές μεταξύ υψηλής τέχνης, καταναλωτικών αγαθών και βιομηχανικής σχεδίασης δεν είναι τόσο απόλυτες, όπως πιστεύαμε κάποτε. Αν κάποιος αναζητούσε την κληρονομιά του Bauhaus, θα μπορούσε να αναφέρει το ταλέντο και το όραμά του ως καθοριστικής σημασίας για τη δημιουργία τόσο της προσέγγισης Bauhaus, όσο και της αισθητικής σε ίδιο βαθμό.
Η δημιουργία του Bauhaus ως φυσικός χώρος—και όχι ως μία προσέγγιση, έννοια ή αισθητική—ήταν αποτέλεσμα μιας συνεργασίας και ενός δημοτικού project με τον Gropius επικεφαλής, σε συνεργασία με το κράτος. Η πόλη του Ντεσάου ανέθεσε και παρείχε τη γη για τη σχολή - η προοπτική για μία νέα κατεύθυνση, μια τοπική σχεδιαστική γλώσσα και ένα νέο καλλιτεχνικό και τεχνικό κέντρο ήταν κάτι στο οποίο οι τοπικές αρχές δεν μπορούσαν να αντισταθούν.
Ο αρχικός σκοπός της σχολής ήταν να καταρρίψει εντελώς τα όρια μεταξύ όλων των καλλιτεχνικών κλάδων και να διαβρώσει τις ίδιες τις σχολές σκέψης που ξεχώριζαν την υψηλή τέχνη από τη ‘δεξιοτεχνία’. Η θεμελιώδης διακήρυξη του Gropius ήταν για “ένα νέο κτίριο του μέλλοντος, που θα ένωνε κάθε σχολή και θα έφτανε μέχρι τον ουρανό από τα χέρια εκατομμυρίων εργατών, ως το παγιωμένο σύμβολο μιας νέας πίστης”. Η έννοια της μίξης έφτασε σε επίπεδα που κανείς δεν είχε φανταστεί. Ο Ούγγρος καλλιτέχνης και φωτογράφος Moholy-Nagy είναι ένα ισχυρό παράδειγμα. Ως ένας από τους πιο διάσημους εκπροσώπους του Bauhaus, το έργο του συνδυάζει απρόσκοπτα την τεχνική ευφυΐα με μια ανεμπόδιστη και απελευθερωμένη χρήση της κάμερας, την παραδοσιακή γλυπτική και την εννοιολογική τέχνη, με εντελώς νέους τρόπους.
Ενώ η επιτυχία του οράματος του Gropius είναι ίσως γνωστή περισσότερο χάρη στη μοντερνιστική αρχιτεκτονική της σχεδίασης Bauhaus, η αρχιτεκτονική κληρονομιά της βραχύβιας σχολής μπορεί να βρεθεί όπου κι αν κοιτάξουμε. Πράγματι, η τολμηρή χρήση των γραμμών και των χρωμάτων, η ολοφάνερη προσέγγιση Bauhaus που σχετίζεται με καλλιτέχνες και χαράκτες όπως ο Oskar Schlemmer, βρίσκεται σε σούπερ μάρκετ, σε εξώφυλλα βιβλίων, στις συσκευασίες για τα ψώνια, στη σχεδίαση του εσωτερικού αυτοκινήτων, σε πολυτελείς μάρκες, ταμπέλες στο δρόμο, μαγειρικά σκεύη… η λίστα με τα μέρη όπου το πνεύμα συνεργασίας και οι βασικές αρχές της αισθητικής Bauhaus εντοπίζονται συνεχίζει και συνεχίζει.”
Το Bauhaus είχε πάντα ως κινητήρια δύναμη την πίστη ότι για να ανθίσει η καλλιτεχνική ικανότητα, η τεχνική αριστεία πρέπει να βρίσκεται πάντα στο κέντρο της. Ενώ η πίστη αυτή σίγουρα δικαιώθηκε με όλα όσα βρίσκονται γύρω μας ανά πάσα στιγμή, η ζωή της σχολής σταμάτησε νωρίς με την άνοδο του Εθνικοσοσιαλισμού τη δεκαετία του 1930 στη Γερμανία. Ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος μπορεί να άλλαξε την κατεύθυνση της ιδεολογίας Bauhaus, αλλά η αξία της δεν χάθηκε, όπως κι η ικανότητά της να είναι ελκυστική, να επηρεάζει και να διχάζει τις γνώμες. Καθώς ο 20ος αιώνας συνεχίστηκε, η καλλιτεχνική αισθητική κι η αρχιτεκτονική σχεδίαση θύμιζαν και εμπνέονταν όλο και περισσότερο από τα έργα που το Bauhaus δημιούργησε πάνω στη συνείδηση του κοινού. Αυτή η τάση δεν έχασε το ρυθμό της, καθώς ο 20ος αιώνας τελείωσε και ξεκίνησε ο 21ος.
Ίσως ένας από τους βασικούς καταλύτες για τη διαχρονική γοητεία του Bauhaus ήταν ότι έγινε παγκόσμιο φαινόμενο και όχι μια ευρωπαϊκή προσέγγιση στην τέχνη και τη σχεδίαση. Είναι σχεδόν ειρωνικό ότι οι προσπάθειες να καταπιεστεί το δημιουργικό όραμα του Bauhaus στη Γερμανία της δεκαετίας του 1930 οδήγησαν στο να γίνει η παγκόσμια δύναμη που γνωρίζουμε σήμερα. Πράγματι, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1930, η συντριπτική πλειοψηφία των αρχικών εκπροσώπων του Bauhaus μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες, απογοητευμένη από την οπισθοδρομική κουλτούρα της Γερμανίας εκείνη την περίοδο. Το μεγαλείο τους αναγνωρίστηκε σχεδόν αμέσως από τις καλλιτεχνικές κοινότητες της Νέας Υόρκης και το 1938 το MoMA παρουσίασε μία πλήρη έκθεση Bauhaus, ενισχύοντας τη θέση του ως ένα σύγχρονο παγκόσμιο κίνημα στην τέχνη, την αρχιτεκτονική και τη σχεδίαση.
Εκατό χρόνια μετά από την ίδρυση του ίσως πιο επιδραστικού καλλιτεχνικού κινήματος του 20ου αιώνα, πώς μπορούμε να δούμε το Bauhaus από μια ολιστική οπτική γωνία και εκ των υστέρων; Αναμφίβολα, η σχολή προκάλεσε την οργή της συντηρητικής τότε κοινωνίας.
Παρ’ όλα αυτά, στο τέλος ενός αιώνα Bauhaus, μπορούμε να δούμε ότι το κίνημα Bauhaus και η σχολή δεν ήταν, όπως συχνά υποστηρίχτηκε, μια απειλή στην κομψότητα των προκατόχων τους. Ούτε είναι η εμφάνιση του οράματος μοντερνισμού μιας μικρής ομάδας. Το Bauhaus ήταν, είναι και συνεχίζει να είναι συνδεδεμένο με μια πληθώρα δημιουργικής ενέργειας, ένα πραγματικό θάρρος στην πίστη και ένα κίνημα που εκτιμούσε τις τεχνικές, επίκτητες δεξιότητες, όσο και το ατόφιο καλλιτεχνικό ταλέντο. Με αυτή την έννοια, κατάφερε να αγγίξει κάθε πλευρά της εμπορικής παραγωγής και του πολιτισμού και να αφήσει το σημάδια του στα καλλιτεχνικά κινήματα που ακολούθησαν, σε μια ποικιλία βιομηχανιών και σχεδόν σε κάθε χώρα στον πλανήτη. Από τα smartphones στις τσέπες μας, μέχρι την τέχνη στους τοίχους και τα σπίτια και τις πόλεις στις οποίες μένουμε, ζούμε όλοι μας σε έναν κόσμο εμπνευσμένο από το Bauhaus.
Στο διάλογο μεταξύ μορφής και λειτουργίας, το λιγότερο είναι περισσότερο. Τα γεωμετρικά σχήματα κι η οικονομία του χρώματος που χρησιμοποιούνται στα δοχεία και τα φιαλίδια της La Prairie είναι εμπνευσμένα από τους κώδικες του Bauhaus – καθαρές, μίνιμαλ γραμμές, αφηρημένα σχήματα και αγνές, εντυπωσιακές αποχρώσεις, όλα συνυπάρχουν σε συμπληρωματική αρμονία. Η σχεδίαση της εμβληματικής Skin Caviar Luxe Cream είναι η ιδανική ενσάρκωση αυτής της φιλοσοφίας. Όταν αυτό απαιτείται, ορισμένα δοχεία διαθέτουν τεχνολογικά συστήματα ενεργοποίησης ώστε να ανυψώσουν την εμπειρία. Σε άλλα, μια διακριτική σχεδίαση, με απλότητα να χαρίζει κομψότητα.
